البیان و التبیین

wiki: البیان و التبیین

wikijoo: البیان_و_التبیین

wikifeqh: ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ بصری (متوفی 255 یا 256ق)، متکلم و ادیب معتزلی و مؤلف کثیرالتألیف قرن سوم هجری است. ابن خلدون این کتاب را از امهات کتب ادب عربی شمرده است. همچنین در اهمیت این کتاب گفته اند که هیچ کاتب و شاعر و خطیبی از آن بی نیاز نیست و حاجی خلیفه آن را «کتاب کبیر» نامیده است.
کتاب، توسط علی ابوملحم، مقدمه نویسی باب بندی و شرح شده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و هشت باب است. مهم ترین عناوین ابواب کتاب عبارتند از: علم بیان، بلاغت، شرح حال سخنوران، ذکر معلمین و خطبه های کوتاه از خطبه های سلف.
البیان، کتابی است در انواع بیان، همراه با منتخباتی از خطب بلیغ، مواعظ و احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، تشریح لحن، یعنی لغزش نحوی در گفتار مستعربه، لطایف، اشعار و نیز بسیاری اشارات تاریخی و فواید بلاغی و تحلیل فن خطابه. در حقیقت سرمشق همة جُنگ های معتبر عربی از قبیل المعارف و عیون الأخبار ابن قتیبه، المحاضرات راغب، العقد الفرید ابن عبدربه، ربیع الأبرار زمخشری و... البیان است. نام دیگر این اثر البیان و التبیان است و ظاهراً دو تحریر داشته که دومی بهتر بوده است.
محقق اثر نیز تأکید کرده که نویسنده به ذکر گزیده های ادبی از خطبه ها، نامه ها، احادیث و اشعار بسنده نکرده است، بلکه در پایه ریزی علم بیان و فلسفه لغت نیز تلاش کرده است.
این اثر در اواخر عمر جاحظ و سنین کمال ادبی او تألیف شده و ظاهراً آن را هم زمان با «الحیوان» می نوشته است. جاحظ تحریر اول «البیان و التبیین» را به احمد بن ابی دُؤاد، قاضی متنفذ و متعصب معتزلی، تقدیم کرده است و این ظاهراً باید بعداز 233ق، باشد که ابن ابی دؤاد قدرت فراوان یافت. جاحظ را باید از پیشگامان بلاغت و تحلیل فن خطابت دانست؛ زیرا همچنان که طه حسین اشاره کرده مسائل علم بیان و آداب خطابه در حاشیه علم کلام و مجالس متکلمان پدید آمد و متکلمان معمولاً استاد سخن بوده اند؛ از جمله واصل، ابوالهذیل، نظّام، ثمامة بن اشرس... و خود جاحظ که به قولی بزرگ ترین نویسنده زبان عربی است.