ابوعبدالله حاکم نیشابوری

محمد بن عبدالله نیشابوری شهرت یافته به ابوعبدالله، حاکمِ نیشابوری همچنین ابن البَیِّع (۹۳۳–۱۰۱۴ (میلادی)) محدث برجسته، فقیه شافعی، تاریخ نگار محلّی و قاضی ایرانی در سدهٔ چهارم قمری بود؛ به تصوف نیز گرایش داشت، چندی نیز سفیر دوسویهٔ سامانیان و بویهیان بود. او حدیث آموزی را نزد بزرگان نیشابور آغاز کرد و به مرو، بخارا، ری، همدان، بغداد، کوفه و مکه سفر کرد.
المستدرک علی الصحیحین :معروف ترین اثر حاکم است. این کتاب مجموعه ای از احادیث است که با وجود تطابق با معیارهای دو پیشوای علم حدیث؛ محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، اما آن دو این احادیث را جمع آوری و ارائه نداده اند!
تاریخ النیسابوریین.
معرفة علوم الحدیث یا معرفة اصول الحدیث. ر قاهره به سال ۱۹۳۷ به تصحیح معظم حسین چاپ شده است.
الاربعین
الاکلیل
المدخل الی الصحیح
آمالی العشّیات
تسمیة من اخرجهم البخاری و مسلم
سئوالات الحاکم للدّار قطنی
سئوالات السجزی للحاکم
علل الحدیث
فضایل شافعی
فضایل فاطمة الزهرا
کتاب الضعفاء
مدخل الی الاکلیل
معجم الشیوخ
مُزَکّی الاخبار
حاکم از نسل ابراهیم بن طهمان بود. نام او محمد و نام پدرش عبدالله بوده. کنیه اش ابوعبدالله است؛ ابوعبدالله محمّد بن عبداللهالقاب:امام المحدثین، محدث الخراسانانساب:الضبّی، الطهمانی، النیسابوری، الحافظ، الحاکم، ابن البیع
او از سنّ ۹سالگی (۳۳۰ق) و تحت نظر پدر و دایی اش شروع به سماع حدیث کرد و از سنّ ۱۶سالگی نوشتن را شروع کرد (۳۳۷ق) در ۲۰ سالگی در سفری به عراق برای شنیدن حدیث رفت و پس از بجای آوردن حج، به خراسان و ماوراءالنهر بازگشت و در نیشابور ساکن شد.
در زمان دولت سامانیان و در سال ۳۵۹ق به قضاوت شهر نساء منسوب شد و نیز پس از مدتی قضاوت جرجان (گرگان امروزی) را به او پیشنهاد کردند که این سمت را نپذیرفت. در همان روزها به عنوان سفیر دولت سامانی به دربار آل بویه رفت وآمد داشت و در کارهای سیاسی، قضایی و اجتماعی فعّال بود. حاکم سرانجام پس از ۸۴ سال زندگی -که بیشتر در پیِ دانش جوئی و نوشتن بوده است-در صفر سال ۴۰۵ هجری قمری درگذشت و در نیشابور به خاک سپرده شد.

الحاکم نیشابوری دانشمند مسلمان در سده چهارم هجری، پیشوای علم حدیث، قاضی، مورخ و از یارانِ صحاح سته.
•