حسینقلی صدرالسلطنه

حسینقلی خان صدرالسلطنه معروف به حاجی واشینگتن (۱۸۴۹، تهران-۱۹۳۷، تهران) نخستین سفیر ایران در ایالات متحده آمریکا؛ فرزند میرزا آقاخان نوری بود.
• «رئیس این مملکت با احدی نمی تواند خلوت کند و حرف از هیچ سفیری و وزیری به تنهایی نمی تواند بشنود و تمام سفرا مجبور هستند که مطلب خود را به وزیر امور خارجه بگویند و وزیر امور خارجه را در این مملکت مسطر سکرتری می گویند.»• «حرف را تمام می باید به وزیر خارجه گفت و غیر از این چاره نیست و اگر وزیر حاضر نباشد نایب اول می تواند بشنوند و می باید به او گفت و اگر رئیس معزول شود می تواند کاسبی کند چنان که یک رئیس جمهور سابق هست و مانند آحاد مردم به کار مشغول است.»• «القاب و منصب در مملکت ینگی دنیا نیست. خود رئیس جمهور را مسطر پرزیدنت می نامند و یک شخص نمی تواند به مقصود و خیال خود کار کند و رئیس نمی تواند یک خلال تعارف قبول کند از او مؤاخذه می شود و همین رئیس حالیه تا سه ماه دیگر در معرض امتحان در می آید و اگر پسند مردم نشد دیگری جای او می نشیند، یعنی مردم دیگری را انتخاب می کنند.»• «طلب و اشتهای فرنگی ها بسیار است و این ممالک کفایت نیل مقصود ایشان را ندارد. البته شخصی که با مکنت شد همیشه در فکر خرید و تصرف خانه همسایه است. این ها به اعتقاد بنده به تسخیر کره ارض هم قانع نمی شوند اراضی که سهل است کرهٔ ماه را هم می خواهند بلکه هل من مزیده می گویند. ما باید علاج درد خودمان را از دیگران نخواهیم و به ادویه داخله خود باید در صدد معالجه باشیم و به حق خدا که ما طبیب در مملکت خود داریم و هم دوا. عجب این جاست که با ناخوشی سخت در صدد معالجه نیستیم و دکتر فرنگی به کار ما نمی خورد که علاج اهل شهری جداست.»• «اگر یکی از گوشه مجلس در آید و بر بنده اعتراض کند بسیار افسوس دارم که حاضر نیستم تا جواب بدهم. گریختگان ممالک خارجه در آمریکا جمع شدند و طرح این دولت متحده را انداختند که اساسش از سد سکندر قوی تر و ارتفاعش از سطح محدب فلک رفیع تر است. یک نفر بومی و ینگی دنیایی قدیم برای تماشا این جا هم پیدا نمی شود. مثل عقاب که دانه برچیند و لاشه بگیرد همه را خوردند. این قوه آکله و مرض جذام هر جا می رسد همین حالت را دارد و به دوستی وارد می شوند و مثل خفاش در تمام دلها وسواس می کند.»• «ابداً در نوشتجات دولتی این مملکت شخصیت ملحوظ نیست و بواسطه تبدیل و تغییر رؤسا و اجزاء، قرارها بهم نمی خورد، دولت فی الحقیقه به منزله سایه خداست و مرگ و میر و عزل و نصب وتغییر و تبدیل بجهت او نیست…»• «قربانت شوم بحمدالله در اقبال مصون از زوال سرکار اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی روحنا فداه به واشینگتن که اول شهر متمدن دنیا است رسیدم. صورت وقایع از قرار راپرتی است که عرض شد لکن انجام اوامر شاهنشاهی را به صبر و فرصت باید مشغول شد. یک سفیر تازه نمی تواند بار اول مکنونات قلبیه خود را بی ملاحظه اظهار کند. خدا شاهد است که بنده حظی از مسافرت فرنگستان نبردم و لذتی ندارم تمام هوشم جمع خدمتگذاری است و انجام خدمت است. اگر زنده بمانم به وقت و مقام و سر فرصت باید خدمت کنم. با عجله و شتاب کار نمی شود کرد. اگر غیر از این کنم یک دولت قدیم قویم معروفی خراب می شود علی العجاله خانه بسیار اعلی با اسباب نقره و مبل تمام گرفته با شوکت و جلال مخصوص راه می روم و در ضمن منتظر بروز خیالات خود هستم. جنابعالی آسوده خاطر باشید. اجزای سفارت هم همه خوب هستند. میرزا محمود خان با اهلیت و معقولیت راه می رود.»• «نقطه مأموریت بنده از تمام سفرای دولت علیه دورتر و به تمدن و تربیت نزدیک تر است و اهالی این مملکت به تمامی اهالی اروپا استهزا می کنند و آن ها را اجنبی می شمارند و روس و انگلیس را سخریه می نامند و به بینید که تفاوت چقدر است. تمام اهالی مملکت اتازونی مثل مستر پرات (دومین ایلچی آمریکا در ایران) بلکه بهتر از او هستند. مملکتی که بیست کرور مثل مستر پرات دارد ملاحظه بفرمائید که آیا ممکن است کسی بتواند ظلم به آن ها بکند. تمام بیدار و هوشیار و با علم و تربیت و مال هستند. زن های این مملکت با مردها در تربیت و کار تفاوت ندارند و تمام رجال و امنای دولت مواجب بخور و نوکر رعیت هستند و اگر خلافی بکنند جماعت آنان را معزول می نماید. در اجزای وکلا دو نفر غلام سیاه است.»• «کار می خواهند و هنر و آزادی مالک مملکت است و می توانید از این مسئله این مطلب را قیاس کنید تمام مردم ینگه دنیا فرداً فرداً سلطان قادر مستقل هستند. مملکتی که پنجاه کرور نفس محترم سلطنتی دارد به بینید به چه اطمینان و آسایش راه می روند و کار می کنند و به چه اندازه این خلق محترم و با مکنت هستند. دولت علیه ایران با افتخار تمام می تواند بگوید که در آمریکا وزیر مختار مرا قبول کرده و به او احترام کردند و هم بدانید که من با یک دولت محترم معتبری که اولین دولت دنیا است آشنایی و دوستی دارم.»• «حکایت آمریکا، حکایت اروپا و واشینگتن و برلین و اسلامبول و لندن و پاریس و وینه نیست. این جا جای دیگر و زندگانی دیگر. گدا هیچ نیست. چراغ همه برق است. راه (شمن دفر) مخصوص است که در اروپا نیست. در راه آهن مهمان خانه و حمام و تماشاخانه است. شهری است متحرک. در نیویورک قطار راه آهن بی بخار و اسب راه می رود. تمام مخلوق کامل العیاره و با خط و ربط هستند. بیسمارک بیاید شرمنده می شود. در تماشاخانه ها همیشه تقلید روس و انگلیس و سایرین را درمی آورند و به آن ها می خندند. مهمان خانه ها از عمارات سلطنتی لندن بهتر است. اساس دین پیغمبر صل الله علیه و آله در ینگی دنیاست. آنچه خداوند و پیغمبر خواسته است این جا است. اغلب مردم شرب نمی کنند و در وقت عبادت به بطالت نمی گذرانند.»• «مقصود کلی این مردم صلح عمومی است. لکن استعداد حربیهٔ خودشان را هم کم نمی کنند. کشتی جنگی تازه می سازند که نمونهٔ آن را در اطاقی به بنده نشان دادند. نمونهٔ کوچک آن که پشت آینه بود دوهزار تومان تمام شده بود. پلی که در نیویورک ساخته اند پایه ندارد. بدون پایه به توسط این پل دو دریا را با هم متصل کرده اند و راه آهن بیبخار از روی پل ساخته اند که قطار کالسکه از روی او می رود. در کوچه ها ستون گذاشته روی کوچه ها راه آهن ساخته اند و در زیر راه آهن اسبی و در اطراف راه کالسکه است. من چه عرض کنم. آمریکا کجا، اروپا و غیر کجا؟ اسلامبول که عنقریب از دست می رود. وضع سلطان ترکی بسیار بسیار بد است.»• «بنده این مطلب را لابدم بنویسم هر خیالی هم که می کنید مختارید. تعریف از خودم نمی کنم بلکه عرض می کنم که هیچ نیستم اما محض دولت خواهی عرض می کنم که اگر ملاحظه حرفه می کنید سفارت برلن و وینه و لندن و پاریس را اگر موقوف می کنید بکنید و سفارت ینگی دنیا را موقوف نکنید و دوستی با این مملکت را فوز عظیم بشمارید. من بدم و به کار نمی خورم دیگر را بفرستید. از واشینگتن و سفارت این مملکت صرف نظر نکنید. بسیار جای افسوس است که تاکنون در همچه جایی آدم نداشتید و هر چه می خواستید از این جا نخواستیدو با این ها مراوده نکردید اما این مسئله را بدانید که انجام مقصود و منظور با عجله و شتاب غیرممکن است.»• «شخص نمی تواند مشت خود را باز نموده و در انظار خارجه خود را بی وقع و بی نظم و ناچیز قلم بدهد. بایستی کم کم نفوذ کرد و مقصود را بروز داد. حالا در این مملکت تا چندی تکلیف بنده سکوت و صبر است تا راه آشنایی و اساس دوستی قدری محکم شود. یک ساله برو و بیا کار چاپار است. من بیچاره هر چه فکر می کنم در این راه دور که به دو ماه آمدم و دو ماه باید برگردم در ظرف هشت ماه چکنم تا خانه بگیرم و قرارنامه بنویسم و اسباب پهن کنم باید برگردم به خار (خوار) و ورامین. نمی شود مباشر یکساله فرستاد.»• «حقیقت این حکم بنده را شب و روز متزلزل نگاه داشته و خود را عاریه می دانم و به قصد اقامه راه نمی روم و راست عرض می کنم که این طور عجولانه نمی تواند طرح اساس محکم انداخت و با یک هشت هزار تومان نمی توان چهار ماه رفت و آمد و ماند و کار کرد. هیچ کس مثل بنده به فرنگستان مأمور نشده. چاپارم نه وزیر مختار. باری غرضم اینست که در اطاعت و انجام کار کوتاهی نمی شود لکن عجولانه و بدون وزن و سنگینی نمی شود در مقابل مردم متمدن مطمئن راه رفت و امور در گرو اوقاتست تا وقت هر کار و سخنی نرسد نمی شود بی ملاحظه اقدام کرد. وضع مملکت اجمالاً این بود که عرض شد وضع بنده هم این است که هست. رئیس این مملکت هم چون الف از خود چه دارد هیچ هیچ، کارها همه به هم پیوسته و تمام روسای این مملکت مسئول وکلای رعیت هستند و کار بی ملاحظه و صرفه رعیت نمی شود کرد و هوا و حوس (هوی و هوس) معزول و نفوذ شریره مطموس و مخذول هستند.»• «نور منیر شمس حریت عالم کبیر و آفتاب جهانتاب عدالت طالع و لامع است. یک کار بد و حرکت زشت که شخص می کند در و دیوار از انسان مؤاخذه می کنند آن هایی که به فرنگستان رفتند نه معنی پلتیک را دانستند نه مقصود در حریت و آزادی را یافتند. پولتیک را به دروغ ترجمه می کنند و حال آن که عیبی به جهت مرد دانا بزرگتر از دروغ گویی نیست. آزادی را هم شرب مسکرات و ملاعبه با فواحش یافتند و حال آن که زن بد از سگ بی صاحب کمتر است؛ و در این جا و حال آن که زن ها حرمت مخصوص دارند.»• «علم پولتیک از علوم بزرگ دنیاست و آن این است که شخص باید بر تمام علوم اطلاع و آگاهی پیدا کند و از مناسبات و مکاتبات و مراودات دول مطلع شده که بتواند در مقابل حریف مقابله نموده از طرح بازی او گول نخورد و نبازد. چنان که ما در بسیاری از جاها به واسطهٔ نداشتن این علم از دوستان ظاهری خود فریب خورده بازی را باختیم و حریت داشت اختیار جان و مال و وقت و مذهب زندگانی است نه لهو و لعب و اشتغال به کارهای زشت و تضییع اوقات. در این صورت که دارای علم پولتیک نیستیم به جرئت عرض می کنم که دوستی و بازی با حریف کامل نتیجهٔ باختن است و چیزی که ما را از شر دشمن می توان نگاه داشت تحصیل علوم و دادن حریت پس از تربیت اطفال و داشتن قانون است.»• «این مطلب را هم باید دانست که قانون مملکت و دولت چیزیست علیحده… کتاب خدا البته مقدس و مخصوص امور مذهبی است و علم ماها کفایت بواطن آن را ندارد. چنان که امام می فرماید هفتاد بطن دارد. پس ما باید قانونی در مملکت داشته باشیم چنانچه عثمانی ها با داشتن مذهب اسلام و احترام قرآن نظام نامه دارند اقلاً اگر مثل اروپا که ناپلئون نداشته باشیم چرا مثل عثمانی ها نظام نامه نداشته باشیم. شما را به خدا حالا که زمام دولت ایران به کف کفایت جنابعالی است فکری در این خصوصیات بکنید و اسلاف خود را نیکبخت بفرمایید. بحق شاه اولیا که عنقریب تمام خلق ایرانی فانی و مسخر اجنبی می شوند و اگر به این کارها شروع کنید بالله که از همه کارها سودمندتر است و دشمن نمی تواند به قدر ذره رخنه در کار و بار بکند. خاطر عاطر عطوفت مظاهر شاهانه را باید متذکر این گونه مطلب کرد و مردم بیکار بیعار مملکت را باید به کار واداشت. در این جاها شخص بیکار دیده نمی شود این است که در و دیوار آباد است و مردم معمور و آسوده.»

wikiquote: حسینقلی_صدرالسلطنه

دانشنامه عمومی

نقل قول ها