[ویکی فقه] ـــ واژه حرج در قرآن کریم ، به معنای ضیق، تنگی، سختی و گناه به کار رفته است؛ و واژه عسر در قرآن کریم، به معنای صعب، تنگ، دشوار است ؛این قاعده بمعنای، سقوط تکلیف شاقِّ غیر قابل تحمّل به حسب عادت است. ـــ قاعده نفی عسر و حرج، سقوط تکلیف شاقِّ غیر قابل تحمّل به حسب عادت است.
قاعده نفی عسر و حرج، از قواعد فقهی بوده و به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتاً برای مکلف سخت است، آن تکلیف ساقط می گردد.
← مثال
ـــ «حرج» در لغت به معنای ضیق، محدودیت و در تنگنا قرار گرفتن است. ـــ حرج در لغت به معنی ضیق، تنگی، تنگنا، گناه و حرام است. گفته اند حرج در اصل به معنی اجتماع و انبوهی شی ء است، به گونه ای که موجب حصول تصور ضیق و تنگی میان آن اشیا شود و نیز گفته شده است: «الحرج المکان الضیق، الکثیر الشجر، الاثم». برخی نیز حرج را به معنی تنگترین تنگنا و «اضیق الضیق» دانسته اند.
حرج در قرآن
در قرآن نیز واژه حرج به معنای ضیق، تنگی، سختی و گناه به کار رفته است؛ چنان که خداوند می فرماید: «... ما یرید الله لیجعل علیکم من حرج و لکن یرید لیطهرکم...» ؛ خداوند نمی خواهد شما را در تنگنا و سختی قرار دهد؛ لکن می خواهد شما را مطهر کند. در جای دیگری از قرآن نیز آمده است: «فمن یرد الله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام و من یرد ان یضله یجعل صدره ضیقا حرجا...» و یا: «... ما جعل علیکم فی الدین من حرج...» که حرج در هر دو آیه، به معنی تنگنا و سختی است. برخی مفسران واژه حرج را به تنگی و ضیق معنی کرده و در بعضی موارد، کنایه از سختی و دشواری دانسته و گفته اند: «ای من ضیق بان یکلفکم ما لا طاقة لکم به و ما تعجزون عنه». عده ای از جمله ابن جریر، حاکم و ابن مردویه به استناد روایتی از عایشه گفته اند که رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم هنگام پاسخگویی به مسائل، تصریح فرموده اند که منظور از حرج، «ضیق» است. در پاره ای آیات نیز حرج به معنی گناه به کار رفته است؛ چنان که خداوند فرموده است: «لیس علی الضعفاء و لا علی المرضی و لا علی الذین لا یجدون ما ینفقون حرج...» ؛ یعنی بر ضعیفان و بیماران و کسانی که اموال قابل انفاق ندارند، گناهی نیست یا: «لیس علی الاعمی حرج و لا علی الاعرج حرج...» ؛ و یا «ما کان علی النبی من حرج فیما فرض الله له...» .
حرج در روایات
...
قاعده نفی عسر و حرج، از قواعد فقهی بوده و به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتاً برای مکلف سخت است، آن تکلیف ساقط می گردد.
← مثال
ـــ «حرج» در لغت به معنای ضیق، محدودیت و در تنگنا قرار گرفتن است. ـــ حرج در لغت به معنی ضیق، تنگی، تنگنا، گناه و حرام است. گفته اند حرج در اصل به معنی اجتماع و انبوهی شی ء است، به گونه ای که موجب حصول تصور ضیق و تنگی میان آن اشیا شود و نیز گفته شده است: «الحرج المکان الضیق، الکثیر الشجر، الاثم». برخی نیز حرج را به معنی تنگترین تنگنا و «اضیق الضیق» دانسته اند.
حرج در قرآن
در قرآن نیز واژه حرج به معنای ضیق، تنگی، سختی و گناه به کار رفته است؛ چنان که خداوند می فرماید: «... ما یرید الله لیجعل علیکم من حرج و لکن یرید لیطهرکم...» ؛ خداوند نمی خواهد شما را در تنگنا و سختی قرار دهد؛ لکن می خواهد شما را مطهر کند. در جای دیگری از قرآن نیز آمده است: «فمن یرد الله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام و من یرد ان یضله یجعل صدره ضیقا حرجا...» و یا: «... ما جعل علیکم فی الدین من حرج...» که حرج در هر دو آیه، به معنی تنگنا و سختی است. برخی مفسران واژه حرج را به تنگی و ضیق معنی کرده و در بعضی موارد، کنایه از سختی و دشواری دانسته و گفته اند: «ای من ضیق بان یکلفکم ما لا طاقة لکم به و ما تعجزون عنه». عده ای از جمله ابن جریر، حاکم و ابن مردویه به استناد روایتی از عایشه گفته اند که رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم هنگام پاسخگویی به مسائل، تصریح فرموده اند که منظور از حرج، «ضیق» است. در پاره ای آیات نیز حرج به معنی گناه به کار رفته است؛ چنان که خداوند فرموده است: «لیس علی الضعفاء و لا علی المرضی و لا علی الذین لا یجدون ما ینفقون حرج...» ؛ یعنی بر ضعیفان و بیماران و کسانی که اموال قابل انفاق ندارند، گناهی نیست یا: «لیس علی الاعمی حرج و لا علی الاعرج حرج...» ؛ و یا «ما کان علی النبی من حرج فیما فرض الله له...» .
حرج در روایات
...
wikifeqh: احکام خاص برای او ایجاد می شود . مستند شرعی اینگونه احکام قاعده نفی عسر و حرج است . با استناد به این قاعده سختی حکم از دوش مکلف برداشته خواهد شد .
عسر در لغت به معنای صعوبت، مشقّت و شدت آمده است و حرج نیز به معنای ضیق و تنگی و تنگنا و گناه آمده است. و در اصطلاح فقهی و حقوقی منظور از این قاعده این است که تکالیفی که موجب مشقت و سختی برای مکلف است در دین وجود ندارد.
1-کتاب: وما جعل علیکم فی الدّین من حرج (حج 78) در دین برای شما حرجی قرار داده نشده است. بدین ترتیب که با توجه به سیاق آیه و آیه ماقبل که مؤمنان را به رکوع و سجود و پرستش خدا و جهاد در راه خدا ملزم می کند معلوم می شود که منظور نفی حرج در کل دین می باشد و منحصر در جهاد نمی باشد و با توجه به کلمۀ «ما جَعَل» معلوم می شود که خداوند احکام حرجی را از مؤمنان برداشته است نه موضوعات حرجی را .چون که لفظ «ما جعل»ظهور در این دارد که خداوند چنین احکامی را جعل نفرموده است،نه اینکه حکم جعل شده و موضوعات حرجی برداشته شده است.
یکی از معانی ضرر، تنگی و ضیق است که به وسیله این قاعده برداشته شده است. روایت دیگری که مورد استناد قرار گرفته است روایت عبدالأعلی مولی آل سام در خصوص اینکه راوی از امام صادق (ع) می پرسد که بر زمین افتاده و ناخن وی جدا شده و انگشت خود را با پارچه بسته است حال چگونه باید وضو بگیرد؟ امام (ع) می فرماید: حکم این قضیه و نظایر آن از کتاب خدا روشن می شود. زیرا خداوند فرموده است که در دین بر شما حرجی قرار داده نشده است. پس بر آن مسح کن. از این استدلال امام (ع) استفاده می شود که سخت نبودن رفتارهای دینی قاعده کلی است.
گفته شده است که قاعده نفی عسر و حرج یک قاعده عقلی است و بنای عقلا نیز موید آن است چرا که تکلیف به هر چیزی که موجب مشقت باشد عقلاٌ محال است چه، که انگیزه تکالیف، اطاعت و انقیاد است . و این هدف با تکلیف به «امر غیر قابل تحمل» نقض می شود. و مرحوم شیخ در این خصوص می فرماید که اجرای قاعده نفی عسر و حرج در غیر آنچه موجب اختلال نظام زندگی می شود محل تردید است زیرا که یک قاعدۀ غیرلفظی و لبُُُُی است وباید به قدر متیقن اکتفا کرد و به موارد مشکوک تسری نداد
در اینکه آیا مفاد این قاعده نفی احکام حرجی به طور حقیقی است یا مجاز، و یا اینکه نفی حکم است به لسان نفی موضوع میان علما اختلاف نظر وجود دارد.
ایشان در بحث از مفاد «لاضرر» و اینکه منظور از «لا» چیست معتقد است که منظور عدم تشریع حکم ضرری و حرجی است یعنی در اسلام قانونگذار احکامی را که موجب شود افراد به سختی و تنگناه دچار شوند وضع نکرده است .
عسر در لغت به معنای صعوبت، مشقّت و شدت آمده است و حرج نیز به معنای ضیق و تنگی و تنگنا و گناه آمده است. و در اصطلاح فقهی و حقوقی منظور از این قاعده این است که تکالیفی که موجب مشقت و سختی برای مکلف است در دین وجود ندارد.
1-کتاب: وما جعل علیکم فی الدّین من حرج (حج 78) در دین برای شما حرجی قرار داده نشده است. بدین ترتیب که با توجه به سیاق آیه و آیه ماقبل که مؤمنان را به رکوع و سجود و پرستش خدا و جهاد در راه خدا ملزم می کند معلوم می شود که منظور نفی حرج در کل دین می باشد و منحصر در جهاد نمی باشد و با توجه به کلمۀ «ما جَعَل» معلوم می شود که خداوند احکام حرجی را از مؤمنان برداشته است نه موضوعات حرجی را .چون که لفظ «ما جعل»ظهور در این دارد که خداوند چنین احکامی را جعل نفرموده است،نه اینکه حکم جعل شده و موضوعات حرجی برداشته شده است.
یکی از معانی ضرر، تنگی و ضیق است که به وسیله این قاعده برداشته شده است. روایت دیگری که مورد استناد قرار گرفته است روایت عبدالأعلی مولی آل سام در خصوص اینکه راوی از امام صادق (ع) می پرسد که بر زمین افتاده و ناخن وی جدا شده و انگشت خود را با پارچه بسته است حال چگونه باید وضو بگیرد؟ امام (ع) می فرماید: حکم این قضیه و نظایر آن از کتاب خدا روشن می شود. زیرا خداوند فرموده است که در دین بر شما حرجی قرار داده نشده است. پس بر آن مسح کن. از این استدلال امام (ع) استفاده می شود که سخت نبودن رفتارهای دینی قاعده کلی است.
گفته شده است که قاعده نفی عسر و حرج یک قاعده عقلی است و بنای عقلا نیز موید آن است چرا که تکلیف به هر چیزی که موجب مشقت باشد عقلاٌ محال است چه، که انگیزه تکالیف، اطاعت و انقیاد است . و این هدف با تکلیف به «امر غیر قابل تحمل» نقض می شود. و مرحوم شیخ در این خصوص می فرماید که اجرای قاعده نفی عسر و حرج در غیر آنچه موجب اختلال نظام زندگی می شود محل تردید است زیرا که یک قاعدۀ غیرلفظی و لبُُُُی است وباید به قدر متیقن اکتفا کرد و به موارد مشکوک تسری نداد
در اینکه آیا مفاد این قاعده نفی احکام حرجی به طور حقیقی است یا مجاز، و یا اینکه نفی حکم است به لسان نفی موضوع میان علما اختلاف نظر وجود دارد.
ایشان در بحث از مفاد «لاضرر» و اینکه منظور از «لا» چیست معتقد است که منظور عدم تشریع حکم ضرری و حرجی است یعنی در اسلام قانونگذار احکامی را که موجب شود افراد به سختی و تنگناه دچار شوند وضع نکرده است .
wikiahlb: قاعده_نفی_عسر_و_حرج
[ویکی فقه] قاعده نفی عسر و حرج (اصول).
...
...
wikifeqh: قاعده_نفی_عسر_و_حرج_(اصول)