قاعده استیمان

قاعده استیمان یکی از قواعد فقهی است که در شرع و قانون مدنی کاربرد دارد.
ید محسن
ید مستاجر
ید مستعیر
ید مستودع
یکی از قاعده های فقهی، قاعده ضمان ید است. یعنی هر کس مال دیگری را تصرف کند، ضامن آن است و چنانچه از بین برود یا ناقص شود، باید آن را جبران کند و همین طور اگر مالک، منافع زمان تصرف را مطالبه کند، شخصی که تصرف کرده، ضامن پرداخت آن است، مگر به موردی این قاعده منتفی شود.
بر این قاعده استثناهایی وجود دارد که همگی تحت عنوان قاعده استیمان مطرح و بررسی می شوند و این گونه استیلاها را ید امانی می نامند.
چنانچه تصرف کننده به واسطه تعدی یا تفریط یا مانند این ها باعث شود که مال از بین برود یا ناقص شود، از این قاعده خارج شده و در قاعده اتلاف یا تسبیب وارد خواهد شد.

[ویکی فقه] قاعده استیمان در حقیقت استثنایی بر قاعده ضمان ید است.
به موجب مفاد قاعده ضمان ید، اصل این است که هر کس مال دیگری را تصرف کند، ضامن آن است و در قبال مالک مسئولیت دارد و در صورت تلف و نقص باید از عهده خسارت برآید و چنانچه مالک، منافع زمان تصرف را مطالبه کند، متصرف ضامن پرداخت است. بر این اصل، استثنائاتی وارد شده است که به طور کلی در فقه تحت عنوان قاعده «استیمان» مطرح می گردند. این گونه استیلا را «ید امانی» می نامند.
مفاده قاعده
مفاد اجمالی قاعده این است که چنانچه شخصی بر مال دیگری- با شرایط خاصی که بعد خواهیم گفت- استیلا یابد مادام که تعدی یا تفریط نکند، ضامن نیست.منظور از عدم ضمان در اینجا آن است که اگر مال مورد تصرف، تلف شود، مثل و یا قیمت از شخص امین قابل مطالبه نیست. البته مراد از تلف، تلفی است که بدون تعدی و تفریط انجام گیرد و چنانچه با تعدی و تفریط باشد، از مصادیق این قاعده خارج و داخل در دایره قاعده اتلاف و یا تسبیب خواهد بود. این قاعده در متون فقهی چنین آمده است:«امین ضامن نیست، مگر با تعدی و تفریط». معنای «مگر» در اینجا آن است که در فرض تعدی و تفریط، ید امین از امانی بودن خارج و ضمانی می شود و طبعا تلف و نقصی که تحت ید ضمانی محقق می گردد بر عهده متصرف است.
انواع ید امانی
ید امانی انواع مختلف دارد که عبارتند از: ید محسن، ید مستاجر، ید مستعیر، ید مستودع، و به طور کلی ید تمام متصرفانی که از ناحیه مالک و یا شرع در اموال غیر، اجازه تصرف دارند، از مصادیق ید امانی و مشمول قاعده استیمان است.
مستندات قاعده
...