monotheism

یکتاپرستی ( به انگلیسی: Monotheism ) یا تک خدایی عبارت است از باور به یک خدای یگانه وبی همتا، ایزدی که همه چیز و همه پدیده ها و هستی را آفریده یا دربرمی گیرد.

انواع یکتاپرستی
یکتاپرستی انواع گوناگون دارد از جمله:

خداباوری ( THEISM )
این روش، باور به یک �خدای شخصیت دار� است، یعنی خدایی با یک منش و شخصیت ویژه. این بینش مذهبی بر این باور است که خداوند همگام و همراه و جدای از این جهان نیست و جهان و انسان را آفریده است. این روش باور داشتن به دین را نیز پذیرا است.

دادارباوری ( DEISM )
این بینش قبول خدا، منهای دین و مذهب ( خدای فارغ از شرایع ) است. دادارباوران از راه خرد و بخردانگی و استدلال و استنتاج عقلی به وجود یک خدا معتقد می شوند و به اینکه پیامبرانی یا کتاب هایی از سوی آفریننده به زمین آمده باور ندارند؛ همچنین مدّعی هستند که خدا در امور این جهان هیچ گونه دخالتی نمی کند.

همه خدایی ( PANTHEISM )
همه خداباوران یا به دیگر سخن، گرایندگان به مفهوم وحدت کلّی وجود، کلّ این جهان را برابر با خدا می دانند. بسته به تعریف این مفهوم، بی خدایان، خداپرستان و دادارباوران همه می توانند به نحوی در این بینش مشترک باشند.

خدافراگیردانی ( Panentheism )
خدا - فراگیر - دانی گونه ای از خداپرستی است که معتقد است خدا در برگیرندهٔ جهان است ولی برابر با جهان نیست. یعنی جهان ما بخشی از خداست.

وحدت وجودی
به مفهوم وحدت حقیقی وجود؛ بدین معنا که خدا را حقیقت هستی دانسته و تمامی دیگر پدیده های مخلوق را جلوه ای از خدا بدانند. این دیدگاهی عرفانی ( خصوصاً عرفان اسلامی ) است.

یکتاپرستی در دین یهود
یکتاپرستی، آموزۀ اصلی کتاب مقدس یهودی است. تورات، خدا را با نام خاص یهوه می خواند.

کتاب مقدس یهودی از تورات و همچنین کتب سایر انبیا تشکیل شده است. یهودیان مجموعۀ این کتب را تنخ می نامند. مسیحیان این کتاب ها را به همان اندازه مقدس شمرده و در کتاب مقدس خود، آن ها را با عنوان عهدقدیم دسته بندی می کنند. در تورات، نام ابرام یا ابراهیم به عنوان نخستین یکتاپرست آمده است و با خدایان کهن که به شیوهٔ اشباح و مجسّمه های سنگی یا چوبی بودند، مخالفت نمود. لازم به ذکر است که تورات از پنج بخش تشکیل شده به نام های پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه.

یکتاپرستی در دین مسیحیت
یکتاپرستی مهم ترین حکم کتاب مقدس مسیحی است.

عیسی مسیح در انجیل به صراحت ایمان به یگانگی خداوند را به عنوان مهم ترین حکم خداوند می نامد:
در انجیل مرقس مکتوب است: �. . . از او پرسید: "از همۀ فرمان ها، مهم ترین کدام است؟". عیسی پاسخ داد: "اول این است: بشنو ای اسرائیل، خداوند، خدای ما، خداوند یگانه است"�

همجنین در ادامۀ همین بخش: �و کاتب ( یهودی ) به او ( عیسی ) گفت: "بسیار خوب ای استاد، تو راست گفتی، او یگانه است و جز او نیست و محبّت کردن او با تمام قلب و تمام فهم و تمام قدرت. . . "�

در ادامۀ همین بخش انجیل انچنین می گوید: �و عیسی چون دید خردمندانه پاسخ داده است به او گفت: "تو از ملکوت خدا دور نیستی". . . �

یکتاپرستی در دین اسلام
یکتاپرستی اولین رکن دین اسلام است. آیات قرآن به شدّت توحیدی می باشد، به صورتی که یکی از سوره های آن به نام توحید نام گذاری شده است و موضوع آن یگانگی خداوند می باشد:

بگو: �اوست خدای یگانه، ( ۱ ) خدای صمد [ثابت - متعالی]، ( ۲ ) [کسی را] نزاده، و زاده نشده است، ( ۳ ) و هیچ کس او را همتا نیست. � ( ۴ )

و یادآوری می کند که با فرزندان آدم پیمان گرفته شده است که تنها خدا را بپرستند و عبادت خدا را تنها راه رستگاری می داند:

ای فرزندان آدم، مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را مپرستید، زیرا وی دشمن آشکار شماست؟ ( ۶۰ ) و اینکه مرا بپرستید؛ این است راه راست ( ۶۱ ) ( یس ۶۰ و ۶۱ )

قرآن یکتاپرستی را شرط لازم برای بخشیده شدن در روز قیامت معرفی می کند:

مسلماً خدا، این را که به او شرک ورزیده شود نمی بخشاید و غیر از آن را برای هر که بخواهد می بخشاید، و هر کس به خدا شرک ورزد، به یقین گناهی بزرگ بربافته است. ( نسا ۴۸ )

همچنین قرآن مسیحیان و پیروان دیگر ادیان را به خاطر پرستش غیر از خدا سرزنش می کند و او را منزه از هر شریک دیگری می داند:

اینان دانشمندان و راهبان خود و مسیح پسر مریم را به جای خدا به الوهیّت گرفتند، با آنکه مأمور نبودند جز اینکه خدایی یگانه را بپرستند که هیچ معبودی جز او نیست. منزه است او از آنچه [با وی] شریک می گردانند. ( توبه ۳۱ )

قرآن، انسان را به طور ذاتی یکتاپرست می داند:

پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی دانند. ( روم ۳۰ )

همچنین عبارت �لا اِلهَ اِلا الله� ( خدایی جز خدای یگانه ( الله ) نیست ) اولین بخش از شهادتین می باشد که در اذان و نمازهای مسلمانان، هر روز تکرار می شود. همچنین کسانی که می خواهند مسلمان شوند، باید این عبارت ( شهادتین ) را بگویند.

یکتاپرستی در مزدیسنا
عناصرِ مزدَیَسنا یکتاپرستانه هستند و کتاب مقدس زرتشتیان اوستا است. از بخش های گوناگون اوستا بخشی به نام گات ها ( سرودها ) سخنانِ شخص زرتشت بوده است و دیگر بخش ها بدست دیگران گردآوری شده است و بدیهی است که تنها گات ها است که از سوی زرتشت آموزش ها و تعالیم زرتشتی را بیان داشته است. در اندیشه و پیام آیین زرتشت خداوند هستی بخش، اهورا مزدا نام دارد. �اهورا� یعنی هستی بخش؛ �مز� یعنی بزرگ و �دا� از دانش و دانایی آمده است. پس انسان را بنده و برده خویش نمی داند بلکه با خرد ( منه ) و وجدانی ( دائنه ) که به انسان بخشیده، جایگاه ارزشمند انسانی و دانایی را به او پیشنهاد کرده است. از دیدگاه آیین زرتشت، خداوند کینه توز ، انتقام جو، خشمناک و مجازات گر نیست، بلکه سراسر نیکی و داد است.

اشوزرتشت در رسانیدن پیام اشا به مردم، به هیچ معجزه ای نیاز نداشته است او نه با معجزه، بلکه با زبان خرد و منطق با مردم سخن گفته است. اشوزرتشت، پیام اهورامزدا را به شیوایی و رسایی در سروده های خویش آورده است. گاتها، که نخستین سروده های شعر گونه جهان است، از روش درست زیستن و رستگاری شدن سخن می گوید. گاتها اندیشه ورز، خرد گرا و وجدان پرور است و برای همه انسان ها در هر زمان و مکان ساده ترین و بهترین الگوی رفتاری را به گونه منطقی، به دور از هر گونه پندارهای خرافی و نادرست بیان کرده است. گاتها یعنی �سرودهای پاک� را مردمی که پیام اشوزرتشت را به کار بسته اند، بر پایه ایمان و درک خود بر آن گذاشته اند. گاتها در بیان اشوزرتشت، مانتره نامیده شده که �کلام اندیشه برانگیز، اهورایی و مقدس� معنا می دهد. از دیدگاه گاتها، زندگی مادی انسان باید با طبیعت و قوانین حاکم بر آن که اشا نامیده شده سازگار و هماهنگ باشد و در نگرش مینوی، انسان باید به یاری وهومن دریچه دل خود را بسوی راز هستی بگشاید تا روشنایی حقیقی را مشاهده کند. سخن گات ها تنها برای دانایان قابل درک است، زیرا نادان و جاهل بر پایه احساسات تند و بی منطق خود حرکت می کند و گوش شنوایی برای پیام اهورایی ندارد و بینش خود را به دیگران، به ویژه به افراد ناآگاه برساند؛ تا پندار بافی و خرافات از جامعه انسانی رخت بربندد.

تاریخچه کلی یکتاپرستی را زیگموند فروید در کتاب موسی و یکتاپرستی به وسیلۀ تحلیل روانشناسی به اثبات می رساند و به این نتیجه می رسد که یکتاپرستی از مصر وارد بین النهرین شده و موسی پیامبر قوم یهود، مصری بوده است.