محمود حسن (بریلی ۱۸۵۱ـ دیوبند ۱۹۲۰م)
(معروف به شیخ الهند) عالِم و عارف مجاهد هندی . تحصیلات خود را نزد عمویش آغاز کرد و در دارُالعلوم دیوْبند ادامه داد و پس از فراغت از تحصیل مدرّس همان جا شد و شاگردان مشهوری تربیت کرد. کلاس حدیث او، که جمع بین اقوال محدثان و فقها بود، در سراسر هندوستان نزد اهل علم شهرت داشت. محمود در ۱۳۰۵ق به ریاست دارُالعلوم برگزیده شد و با تبحر علمی و وظیفه شناسی و تلاش، آن را به مدرسۀ دینی معتبری در جهان اسلام تبدیل کرد که طلاب را از دورجاهای جهان می پذیرفت . وی، در هنگامۀ تلاش اول اروپاییان برای اضمحلال دولت عثمانی و حرکت های سیاسی ـ اجتماعی مسلمانان هندوستان در دفاع از آن کشور، دارالعلوم را تعطیل کرد و کوشید با جمع آوری اعانات مردمی به ترکان عثمانی یاری رساند. با شروع جنگ جهانی اول، محمود تماماً به سیاست روی آورد و بر علیه انگلیسیان فتوای جهاد داد و به موازات آن برای جلب حمایت سران عثمانی از نهضت آزادی هندوستان اقداماتی کرد حضورش در مکه با شورش علیه دولت عثمانی همراه شد و چون حاضر نشد آن حرکت را تأیید کند، به دست انگلیسیان بازداشت و به جزیرۀ مالت تبعید شد. پس از بازگشت به هند، به «نهضت خلافت» پیوست و برای منزوی کردن کامل انگلیس ها فتوای عدم همکاری با عوامل آنان صادر کرد که مورد تأیید ۵۰۰ عالم دینی قرار گرفت و به دنبال آن «دانشگاه ملی اسلامی هند» را بنیانگذاری کرد. از آثارش: ترجمۀ قرآن به اردو؛ تقریر ترمذی به عربی؛ تراجم ابواب بخاری را می توان نام برد.
