pragmatism

کارکرد گرایی ، عملگرایی

عمل گرایی

pragmatism ( آینده پژوهی )
واژه مصوب: مصلحت گرایی
تعریف: مشی یا نظریه ای که با پرهیز از آرمان گرایی بر عمل سیاسی براساس مقتضیات وقت تأکید دارد

عمل گرایی یا پراگماتیسم ( به فرانسوی: Pragmatisme ) ، سنتی فلسفی است که کلمات و افکار را ابزارهایی برای پیش بینی، حل مسئله و کنش می داند، و این ایده که کارکرد اندیشه بازنمایی یا بازتاب واقعیت است را رد می کند. عملگرایان عنوان می کنند که بیشتر موضوعات فلسفی - همچون ذات دانش، زبان، مفاهیم، معانی، اعتقادات و علوم - را در قالب کارکردهای عملی و موفقیت شان بهتر می توان نگریست.

این سنت فلسفی در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۸۷۰ آغاز شد. منشأ آن اغلب به فلاسفه ای همچون چارلز سندرز پرس، ویلیام جیمز و جان دیویی منتسب می شود. بعدها پیرس عملگرایی را در قاعده عملگرایی اینطور توصیف کرد: �اثرات عملی اغراض یا عینیتی که مفهوم سازی می کنید را در نظر بگیرید. آنگاه، مفهوم سازی شما از آن اثرات همه مفهوم سازی شما از آن عینیت است�.

در بعضی تحقیقات عملگرایی یکی از پاردایم های رقیب با پاردایم تفسیری تلقی شده و به این ترتیب این دیدگاه ها دوگانه تحقیقات اثبات گرایی و ضد اثبات گرایی را زیر سؤال می برند.

به معنی فلسفه اصالت عمل است؛ ولی در سیاست بیشتر واقع گرایی و مصلحت گرایی معنی می دهد.

پراگماتیسم روشی در فلسفه است که با اعتراف به غیرممکن بودن اثبات بعضی مسائل، آن ها را با توجّه به کاربردشان در زندگی انسان می پذیرد. طرفداران این شیوه، خود را عمل گرا و متسامح می دانند. مخالفان، این گروه را میانه رو ( یا محافظه کار ) می خوانند. [عدم مطابقت با منبع] از دیدگاه پراگماتیسم، کلیه تصورات، مفاهیم، قضاوت ها و نظرات ما قواعدی برای �رفتار� ( پراگمای ) ما هستند، اما �حقیقت� آن ها تنها در سودمندی عملی آن ها برای زندگی ما نهفته است. از دیدگاه پراگماتیسم، معیار حقیقت، عبارت است از سودمندی، فایده، نتیجه و نه انطباق با واقعیت عینی. در واقع حقیقت هر چیز به وسیلهٔ نتیجه نهائی آن اثبات می شود.

دولتمردان و سیاستمداران �پراگماتیست� به کسانی اطلاق می شود که امکانات عملی و مصلحت روز را بر معتقدات خود مقدم می شمارند و به عبارت دیگر برای پیشرفت مقاصد خود یا ماندن بر مسند قدرت، انعطاف نشان می دهند.

تاریخچه
پراگماتیسم فلسفه ای است که اول بار در آمریکا پدید آمد و در تفکر و حیات عقلی این سرزمین تأثیر زیادی بر جای گذاشت. این فلسفه در اواخر قرن نوزدهم با متفکرانی نظیر چارلز سندرس پرس، ویلیام جیمز و سپس جان دیویی به ظهور رسید. در واقع، هرچند این ویلیام جیمز بود که اولین بار از این اصطلاح در متون فلسفی استفاده کرد، اما خود ویلیام جیمز اعتبار وضع این اصطلاح را به چارلز سندرس پرس می دهد. مشهور است که چارلز سندرس پرس در بحث هایش در باشگاه متافیزیکی این اصطلاح را به کار می برد. باشگاه متافیزیکی انجمنی فلسفی بود که الیور وندل هولمز، ویلیام جیمز و چارلز سندرس پرس در سال ۱۸۷۲ میلادی در کمبریچ ماساچوست ایجاد کردند. چارلز سندرس پرس در بحث های رخ داده در این باشگاه این اصطلاح را به کار می برد اما این ویلیام جیمز بود که آن را وارد متون فلسفی کرد. ویلیام جیمز در کتاب پراگماتیسم این طور می نویسد:

�این اصطلاح [”پراگماتیسم“] از واژهٔ یونانی [πραγμα] به معنای کنش مشتق شده است؛ که واژه های �عمل� و �عملی� در زبان ما نیز از آن می آیند. چارلز سندرس پرس در سال ۱۸۷۸ میلادی آن را وارد فلسفه کرد. آقای پرس در مقاله ای تحت عنوان �چگونه ایده های خود را وضوح بخشیم� در نشریهٔ �ماهنامهٔ دانش عامه� در ماه ژانویهٔ آن سال بعد از اشاره به این امر که باورهای ما در واقع قواعدی برای کنش اند، گفت که برای بسط معنای یک اندیشه/باور، ما تنها بایستی تعیین کنیم آن اندیشه/باور چه رفتاری را موجب می شود: در نظر ما آن رفتار تنها معنای آن باور/اندیشه است؛ و حقیقت آشکار در پس تمایزات فکری ما، هر چقدر هم باریک و ظریف، این است که صرفاً آنهایی شان به کار می آیند که مشتمل بر تفاوتی احتمالی در عمل باشند؛ بنابراین، اگر بخواهیم نسبت به شیئی/ابژه ای به وضوح کامل در افکارمان دست یابیم، صرفاً بایستی بررسی کنیم که آن شیئی/ابژه منشأ چه تأثیرات قابل تصوری بر عمل می شود—چه تأثیراتی را بر حواس باید از آن انتظار داشته باشیم، و برای چه عکس العمل هایی باید خود را آماده کنیم. پس تصور ما از این تأثیرات، خواه بلاواسطه یا با فاصلهٔ زمانی، در نظر ما از آن شیئی/ابژه است؛ اگر آن تصور اصولاً معنای ایجابی ای داشته باشد. // این اصل پرس است، اصل پراگماتیسم. این اصل تقریباً به مدت بیست سال از سوی همه نادیده گرفته شد، تا اینکه من، در سخنرانی ای در انجمن فلسفی پروفسور هوویسون در دانشگاه کالیفورنیا، آن را دوباره پیش کشیدم…

البته باید گفت که بعدها میان چارلز سندرس پرس و ویلیام جیمز بر سر دلالت های این جریان فلسفی اختلافاتی پیش آمد. مشخصا، چارلز سندرس پرس چندان با تفاسیری که ویلیام جیمز از پراگماتیسم ارائه می کرد موافق نبود. این اختلاف نظر را می توان تا حدی ناشی از جهت گیری های منطقی چارلز سندرس پرس و تمایلات روانشناختی ویلیام جیمز دانست. این اختلاف نظر به زمان حال نیز کشیده است و برخی از پراگماتیست های معاصر خود را پیرو چارلز سندرس پرس و برخی خود را دنباله رو ویلیام جیمز می دانند.

به نظر این متفکران، پراگماتیسم انقلابی است علیه ایده آلیسم ( آرمان گرایی ) و کاوشهای عقلی محض که هیچ فایده ای برای انسان ندارد، در حالی که فلسفه پراگماتیسم، روشی است درحل مسائل عقلی که می تواند در سیر ترقی انسان بسیار سودمند باشد.

ریچارد رورتی، فیلسوف آمریکایی، به سنت فلسفی پراگماتیسم آمریکایی تعلق داشت؛ ولی این فلسفه در کشور انگلستان با اقبال بیشتری مواجه شد و معروف است مبنای فلسفی آموزش و پرورش انگلستان شده است.

مثلاً دین از نظر فلسفه مدرن جای بحث ندارد چون علمی نیست ولی پراگماتیسم آن را با توجه به کاربردش که فوایدی هم برای بشر دارد ( اخلاقی، اجتماعی و غیره ) ، می پذیرد.

فلسفه پراگماتیسم
واژه پراگماتیسم مشتق از لفظ یونانی ( pragma ) و به معنی عمل است. این واژه اول بار توسط چارلز سندرز پرس ( Charles sanders pierce ) ، منطق دان آمریکایی به کار برده شد. مقصود او از به کاربردن این واژه، روشی برای حل کردن و ارزشیابی مسائل عقلی بود. اما به تدریج معنای پراگماتیسم تغییر کرد.

اکنون، پراگماتیسم به نظریه ای مبدل شده که می گوید: حقیقت، چیزی است که از دیدگاه انسان، خوب باشد. به سخن دیگر، پراگماتیسم یعنی اینکه دربارهٔ هر نظریه یا آموزه ای باید بر پایه نتایجی که از آن به دست می آید، داوری کرد. به نظر پراگماتیست ها، اگر عقیده ای به نتیجه خوب و کارآمد برای انسان بی انجامد، باید آن را حقیقی قلمداد کرد. حقیقت چیزی نیست که مستقل و مجرد از انسان وجود داشته باشد.

تا قبل از این، نظریه اصلی و رایج دربارهٔ حقیقت این بود که حقیقت امری است جدا از انسان؛ چه کسی آن را بشناسد، چه نشناسد.

اما پراگماتیسم قائل به این شد که حقیقت امر جدایی از انسان نیست؛ بلکه تنها دلیل برای اینکه یک نظر درست و حقیقی است و یک نظر، باطل و خطا، این است که اولی در عمل به درد انسان بخورد و برای او کارآمد و مؤثر باشد و دیگری چنین نباشد. به این ترتیب، معنای صدق قضیه در پراگماتیسم تغییر یافت. صدق هر گزاره، فقط توسط نتایج عملی آن سنجیده می شود نه در مقایسه با واقعیت خارجی. یک فکر یا عقیده تا وقتی که فقط عقیده است، به خودی خود نه صحیح است و نه غلط؛ بلکه فقط در جریان آزمایش و کاربرد عملی آن است که برحسب نتایجی که از آن نظر گرفته می شود، صادق یا کاذب می شود.

مثلاً دین از نظر فلسفه مدرن جای بحث ندارد چون علمی نیست ولی پراگماتیسم آن را با توجه به کاربردش که فوایدی هم برای بشر دارد ( اخلاقی، اجتماعی و غیره ) ، می پذیرد.

در نظر مکتب پراگماتیسم، افکار و عقاید همچون ابزارهایی هستند برای حل مسائل و مشکلات بشر؛ تا زمانی که اثر مفیدی دارند، صحیح و حقیقی اند و پس از آن غلط و خطا می شوند. به این ترتیب عقیده ای ممکن است مدتی به کار آید و مؤثر شود و از این رو فعلاً حقیقی است؛ لیکن بعداً ممکن است نتایج رضایت بخش نداشته باشد و آن موقع، به نظریه ای باطل و خطا تبدیل می گردد.

بنابراین، حقیقت چیزی ساکن و تغییرناپذیر نیست؛ بلکه با گذشت زمان، توسعه و تحول می یابد. آنچه در حال حاضر صادق است، ممکن است در آینده صادق نباشد؛ زیرا در آینده، افکار و نظریات دیگری بر حسب شرایط و اوضاع جدید، حقیقی شده و متداول می گردند. تمام امور تابع نتایج است و بنابر این، حق امری است نسبی؛ یعنی وابسته به زمان، مکان و مرحله معینی از علم و تاریخ است.

ما هیچ زمان به حقیقت مطلق نخواهیم رسید؛ زیرا علم ما، مسائل ما و مشکلات ما همیشه در حال تغییر است و در هر مرحله، حقیقت، آن چیزی خواهد بود که ما را قادر می سازد تا به نحو رضایت بخش، مسائل و مشکلات جاری آن زمان را بررسی و حل کنیم.

Philosophical tradition that considers words and thought as tools and instruments for prediction, problem solving, and action

Pragmatism is a philosophical tradition that considers words and thought as tools and instruments for prediction, problem solving, and action, and rejects the idea that the function of thought is to describe, represent, or mirror reality. Pragmatists contend that most philosophical topics—such as the nature of knowledge, language, concepts, meaning, belief, and science—are all best viewed in terms of their practical uses and successes.

Pragmatism began in the United States in the 1870s. Its origins are often attributed to the philosophers Charles Sanders Peirce, William James, and John Dewey. In 1878, Peirce described it in his pragmatic maxim: "Consider the practical effects of the objects of your conception. Then, your conception of those effects is the whole of your conception of the object. "