اتیوپیایی

اتیوپیائی، ادبیات. اِتْیوپیایى ، اَدَبیّات etyopiyayi] ، نوشته هایى adabiyyat - e به زبان گِعِز یا جِعِز حبشى کهن و یا به زبان اَمهَری زبان رسمى کنونى اتیوپى . کهن ترین آثار ادبى موجود به زبان گعز ترجمة نوشته های دینى از زبان یونانى است . از سدة تا 3م ، دوره ای که اتیوپى با آشوبهای سیاسى همراه بود، فعالیت ادبى تازه ای صورت نگرفت ؛ اما در 270م / 68ق ، پربارترین عصر ادبیات گعز آغاز شد که این بار ویژگى آن ترجمه از زبان عربى بود و بیشتر رنگ و بوی دینى داشت . جالب ترین اثری که در آغاز این دوره پدیدار شد، آمیزه ای از اسطوره ، تمثیل و مکاشفه بود، موضوع اصلى آن تولد مِنِلیک ، فرزند ملکة سبا و سلیمان نبى است که بنیان گذار پادشاهى اتیوپى به شمار مى آید.
در 350م /51ق مطران اتیوپى نه فقط متنى از کتاب مقدس را عرضه نمود، بلکه شماری کتاب مورد پسند مسیحیان اتیوپى را نیز ترجمه کرد. اندکى بعد، تقریباً در آغاز سدة 5م ، زندگى نامة قدیسان ، از جمله قدیس گئورگیوس قدیس حامى اتیوپى به نگارش درآمد و نیز چندین کتاب مکاشفه ترجمه شد. پس از آن کتاب «اسرار آسمان و زمین » نوشته شد که به سبب شرح پرشور کشمکش میان میکائیل و شیطان در خور توجه است . گروهى از اشعار مذهبى که نخستین بار در سدة 5م تصنیف گردید، از حدود 0 پاره شعر مصراعى ، هم قافیه تشکیل مى شود که هر یک به صفتى از یک قدیس اختصاص دارد.
در سدة 6م کارهای ادبى تقریباً متوقف شد و بسیاری از نسخه های خطى از میان رفت . زبان باستانى گعز پویایى خود را از دست داد و به زبان دعا و نیایش تبدیل شد. در این هنگام شمار کسانى که به این زبان تسلط کامل داشتند، اندک بود. زبان امهری زبان محاوره ای اصلى اتیوپى نیز برای مقاصد ادبى به کار گرفته شد و اصطلاحات امهری حتى در وقایع نامه های سلطنتى پدیدار گردید. با این همه ، دائرةالمعارف عظیمى در زمینة الاهیات ، کتابى دربارة فتح مصر به دست مسلمانان که به سبب مفقود شدن متن اصلى آن ارزشمند است ، و نیز «عدالت شاهان » که قوانین شرعى و عرفى آن زمان را دربر مى گیرد، از آثار قابل توجه آن زمان است . در سدة 8م سرودن شعر به زبان گعز رونق یافت و از آن زمان تاکنون در بسیاری از دیرها همچنان به این زبان شعر سروده مى شود. تنها گروهى از یهودیان معروف به فَلاشاها هنوز زبان گعز را به عنوان زبان دینى به کار مى برند.
کهن ترین آثار شناخته شده به زبان امهری ، ترانه هایى هستند که در سالهای 314 - 344م سروده شده اند. از سدة 6م به بعد شماری آثار دینى نیز به این زبان تألیف گردید. نخستین وقایع نامه های رسمى در سالهای 855 - 868م به زبان امهری نگاشته شده اند. ترجمة کتابى از جان بانیِن در 892م ، به پیدایش رمان تمثیلى که منظوم و مذهبى بود، و شکل تازه ای از ادبیات به شمار مى رفت ، انجامید. در سالهای 936 - 941م که اتیوپى استقلال خود را بازیافت ، ادبیات امهری نیرو و انگیزه ای تازه یافت .
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی