نهایه الدرایه

wikifeqh: اصول فقه از علامه شیخ محمدحسین اصفهانی غروی.
نهایة الدرایة شرحی است بر کفایة الاصول از آیت اله خراسانی. کتاب دارای متنی سنگین و فشرده است و مملو از نظریات بزرگان فلسفه اسلامی نظیر صدرالمتألهین، شیخ الرئیس ابوعلی سینا و محقق سبزواری می باشد.
مباحث عقلی کتاب نظیر موضوع علم اصول، طلب و اراده، بحث ضد، بحث وضع، معنی حروف، تبدیل امتثال، حسن و قبح عقلی و به خصوص مبحث مشتق، آمیخته ای از اصول و فلسفه است.
از طرفی بحث حجیت ظن دارای مباحث کلامی وسیعی است. مؤلف در ابتدای ورود این طور می فرماید: «لابأس بعطف عنان الکلام إلی بیان حقیقة الأحکام العقلیة المتداولة فی الکتب الکلامیة والأصولیة».
در ادامه نیز نظریات شیخ الرئیس، مرحوم لاهیجی، علامه قطب الدین و دیگر بزرگان را در حدود یازده صفحه از کتاب مطرح می فرماید و در انتها می فرماید من به ادنی مناسبت وارد این بحث شدم. این نحوه مطرح کردن بحث های فلسفی نشان از ذوق فلسفی و کلامی مصنف برای بررسی مباحث اصولی دارد.
تألیف کتاب نهایة الدرایة در دوازدهم شعبان 1332 هجری قمری به پایان رسیده است. البته قسمتی از متن نهایة الدرایة در زمان حیات مرحوم آخوند خراسانی نوشته شده زیرا در عبارت های مؤلف پس از نام آخوند لفظ «أدام اللّه أیامه» و «مد ظلّه» و نظایر آن آمده است. این عبارات در تمام جلد اول و تا صفحه 22 جلد دوم کتاب دیده می شود، اما از آن صفحه به بعد و در جلد سوم نیز عبارت «قدس سره» پس از نام آخوند وجود دارد.
بنا به گفته فرزند آیت الله غروی، هنگام نوشتن جلد اول نهایة الدرایة ایشان با خانواده شان در یک اتاق زندگی می کرده اند و جلد اول کتاب مسوّده (چرک نویس) ایشان بوده است نه پاکنویس و شاید به همین دلیل است که بعدها حواشی به آن اضافه شده و غلط های آن تصحیح شده است. ضمنا باید توجه داشت که بسیاری از حواشی کتاب از متن دقیق تر است و شاید به دلیل همین دقت متن و حواشی است که معدود افرادی به تدریس آن اهتمام می ورزند و یا در کتاب های خود کمتر به نظریات ایشان متعرض شده اند.
1- کتاب نهایة الدرایة تا قبل از حواشی جزء اوّل - که در جلد سوم به چاپ رسیده است - شرح کفایة الأصول مرحوم آخوند است، اما از این قسمت به بعد و همین طور مباحث قاعده فراغ و تجاوز، أصالة الصحة و قاعده ید، نظریات مؤلف است.