سرود ملی ایران

سرود جمهوری اسلامی، سرود رسمی دولت جمهوری اسلامی است که در مراسم رسمی، یادبودهای جمهوری اسلامی، مسابقات ورزشی و دیگر مناسبت های جمهوری اسلامی اجرا یا پخش می شود. سرود جمهوری اسلامی دارای دو بخش دکلمه و موسیقی است.
پرونده
راهنما
ناصرالدین شاه در سال ۱۸۷۳ م. (برابر ۱۲۵۲ ه‍. خ؛ و ۱۲۹۰ ه‍.ق) دستور ساخت مارشی را به آلفرد لومر استاد فرانسوی موسیقی دارالفنون می دهد که در دیدارهای رسمی شاه در کنار سرودهای ملی دیگر کشورها نواخته شود. این مارش بی کلام، سلام شاه نامیده شد و در مراسم های رسمی به جای سرود ملی ایران به کار رفت و به همین دلیل اروپاییان از آن به عنوان سرود ملی ایران یاد کرده اند.
همچنین یوهان اشتراوس در سال ۱۸۶۴ میلادی یعنی ۴ سال پیش از آمدن آلفرد لومر به ایران، مارشی به نام مارش ایرانی (آلمانی:Persischer Marsch) ساخت که سال ها بعد در هنگام استقبال از ناصرالدین شاه در وین به جای سرود ملی ایران نواخته شد. عباس امانت در کتاب قبلهٔ عالم آورده است: «آهنگ موسیقی نظامی که به مناسبت دیدار ناصرالدین شاه از وین در سال ۱۸۷۳ میلادی به آهنگ سازی به شهرت یوهان اشتراوس سفارش داده شد، تا به جای سرود ملی ایران نواخته شود، مظهر تلاشی بود تا گونه ای توشهٔ نغمه سرایی «متمدن» برای شاهنشاهی ایران تعبیه شود.» با این حال در برخی منابع زمان نواخته شدن این مارش در وین را مربوط به سفر دوم (۱۸۷۸ میلادی برابر ۱۲۵۷ ه‍. خ؛ و ۱۲۹۵ ه‍.ق) و برخی نیز مربوط به سفر سوم ناصرالدین شاه (۱۸۸۹ میلادی برابر ۱۲۶۸ ه‍. خ؛ و ۱۳۰۶ ه‍.ق) می دانند. این آهنگ، شعری به زبان فرانسوی داشته است که سرودهٔ میرزا رضاخان دانش معروف به «پرنس ارفع» می باشد. یوهان دِکِر-شِنک ‏(de)‏ (آلمانی:Johann Decker-Schenk) نوازندهٔ اتریشی مقیم سن پترزبورگ سرود و آهنگ آن را تنظیم کرده است.
ترانهٔ تاجگذاری احمدشاه قاجار مورد توجه او قرار گرفت و مقرر شد آهنگ آن به عنوان «مارش ملی ایران» شناخته شود. این مارش با نام سلامتی دولت عِلیّهٔ ایران ساختهٔ غلامرضاخان امیرپنجهٔ سالار معزز رئیس کل موزیک بود. برای این مارش شعری نیز سروده شد. ظاهراً نت این سرود، نخستین بار تحت نام «مارش ملی ایران» (فرانسوی:Marche Nationale Persane) در غُرّهٔ (روز نخست) رجب ۱۳۲۷ ه‍.ق برابر با ۹ ژوئیهٔ ۱۹۰۹ میلادی (۲۸ تیر ۱۲۸۸ ه‍.خ) یعنی چند روز پس از فتح تهران به دست مشروطه خواهان و شکست محمدعلی شاه قاجار در «مطبعهٔ فاروس» در تهران به چاپ رسیده است. این سرود توسط سالار معزز برای کلیهٔ سازهای نظامی تنظیم شد و برای دولت هایی که انقلاب مشروطیت ایران را پذیرا شدند، ارسال گردید. نت پیانوی سرود ملی در سال ۱۳۰۱ش/۱۳۴۱ق/۱۹۲۲م، در ژنو با عنوان «سلامتی دولت عِلّیهٔ ایران» چاپ شد.

موسیقی همراه آوازی که نشان دهندۀ هویت و قوانین ملی است. هم زمان با ورود مظاهر غرب به ایران عصر قاجار، نخستین سرود دولتی ـ رسمی ایران با نام «سلام شاهی» به سفارش ناصرالدین شاه ساخته شد. این سرود با ارکستر مدرسه نظام عصر ناصری، در اولین دورۀ ضبط صفحات گرامافون در عصر مظفرالدین شاه ضبط شده است. بعدها غلامرضاخان مین باشیان معروف به سالار معزّز رئیس شعبه موزیک دارالفنون سرود «سلام رسمی دولت علیّه ایران» را در واقعۀ انقلاب مشروطیت ساخت؛ وی اولین سازنده مارش ها و سرودهای ملی و میهن به تعدادی قابل توجه است و بعضی از آن ها در دورۀ دوم ضبط صفحات گرامافون در ایران (سال های ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۸ش) ضبط شده است. تمام این سرودها مضامین میهن پرستانه داشت. اولین سرودهای مدارس را نیز سالار معزز و فرزندش نصرالله مین باشیان (نصرالسلطان) و محمدحسن (وحید) دستگردی ساختند که در مدارس عصر مظفرالدین شاه تا اوایل عصر رضاشاه اجرا می شد. نخستین سرود رسمی ـ دولتی ایران نیز در ۱۳۱۳ ش به سفارش رضاشاه پهلوی و به همت شیخ الرئیس افسر (رئیس انجمن ادبی ایران) و داوود نجمی (از فارغ التحصیلان شعبه موزیک دارالفنون) ساخته شد. این سرود در دستگاه (درآمد) مأمور بود و سه بند شعر داشت. گوینده بند اول و سوم، شیخ الرئیس افسر و گوینده بند دوم، پارسا تویسرکانی بود. این سرود در صبح و شام برنامه های رادیو تلویزیون عصر پهلوی و در مراسم اسمی و درباری نواخته می شد. در ۱۳۲۳ش، به هنگام هجوم ارتش متفقین به ایران در جنگ جهانی دوم، و اوضاع آشفته کشور، روح الله خالقی (آهنگ ساز و رئیس انجمن موسیقی ملی ایران) و حسین گل گلاب (شاعر و استاد دانشگاه) به ساخت یک سرود میهنی برانگیخته شدند. این سرود به مدت کوتاهی ساخته شد، ارکستر آن را تمرین کرد و در ایستگاه بیسیم رادیو تهران به اجرا درآمد و صفحه آن هم با صدای غلامحسین بنان ضبط شد. مایه (تم) موسیقی آن، کاملاً ایرانی و در آواز دشتی است. از اجراهای مطلوب آن باید به صدای اسفندیار قره باغی، رشید وطن دوست و کاوه دیلمی اشاره کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد بسیار زیادی سرود ساخته شد که بیشتر آن ها با مضامین مربوط به مذهب و دین خواهی و پاسداری از ارزش های انقلاب و جنگ تحمیلی ساخته شده بودند. سفارش اولین سرود رسمی ـ دولتی جمهوری اسلامی در ۱۳۵۸ ش داده شد و محمد بیگلری پور (نوازندۀ ترومپت و آهنگ ساز موسیقی پاپ سال های دهۀ ۱۳۵۰) و ابوالقاسم حالت (ادیب و شاعر فکاهه سرا) آن را ساختند. این سرود تا ۱۳۷۰ش در مراسم و آیین های رسمی نواخته می شد. در سال های ۱۳۷۰ ـ ۱۳۷۱ تصمیم به تغییر سرود جمهوری اسلامی گرفته شد. بعد از رایزنی های بسیار، حسن ریاحی (آهنگ ساز و رئیس دانشکده موسیقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران) به اتفاق چند نفر از شاعران متعهد، آهنگ و شعر این سرود را ساختند. از شاعرانی که در این سرود مشارکت کردند باید از محمدعلی معلم دامغانی و حمید سبزواری نام برد. این سرود که در گام ماژور و با اشعاری به مراتب کوتاه تر از تمام سرودهای (رسمی) پیشین ساخته شده هم اکنون سرود و یا آرم رسمی موسیقایی نظام جمهوری اسلامی ایران است.