[ویکی فقه] بازْگَشْت ِ اَدَبی ، یکی از سبک های ادب فارسی ، و عنوانی برای یکی از دوره های تاریخ ادبیات ایران که در آن ، شاعران و نویسندگان از شیوه سرایندگان و نویسندگان ِ پیرو سبک هندی روی گرداندند و در کار سرودن و نوشتن به روش شاعران و نویسندگان پیرو سبک عراقی و خراسانی بازگشتند.
پس از آن که بی توجهی شاهان صفوی به شعر و تعصب بیش از حد آنها به مسائل مذهبی سبب شد که تنها آثاری در حیطه ی مذهبی آفریده شود، شاعران برای
ادامه ی فعالیت هنری خود رهسپار دیار هندوستان گردیدند و در کنار شاعران آن سرزمین، سبکی به نام سبک هندی را پدید آوردند. به این ترتیب، رفته رفته شعر و ادبیات از انحصار دربار خارج شد و در میان مردم کوچه و بازار رواج یافت.
← رواج شعر و ادبیات
در این بخش به پیشینه، علت نام گذاری به این اسم و چرایی بازگشت ادبی می پردازیم.
← پیشینه
نکته درخور تأمّل این که این حرکت بی مقدمه و یک باره یا فقط به اراده و خواهش یا به ذوق و قریحه مشتاق اصفهانی و هم گامان او و فارغ از تطوّرات ادبی و تحوّلات جامعه آغاز نشده و تحوّلی بی سابقه و ناگهانی نبوده است.در دوره صفوی همه شاعران به سبک رایج در آن عصر شعر نمی سرودند.شاعران بسیاری بودند که در قصیده و غزل سبک قدما را پیروی می کردند یا شعرشان تقلید سبک رایج در آن عهد نبود و اصالت و استقلال نسبی داشت.محمدمحیط طباطبایی می گوید که عده ای به دنبال آذر بیگدلی مرتکب اشتباه شده اند و آغاز «تحوّل اسلوب سخن» را روزگار مشتاق و عاشق شمرده اند، حال آنکه «تتبّع سخن سخنوران عهد شاه سلطان حسین چنین دلالت می کند که این تحوّل سبک سخن در اواخر قرن یازدهم آغاز شده بود و شعرای نیمه اوّل سده دوازدهم از حیث قوّت اسلوب خود را از سیاق سخن هندی پسند دور کرده بودند». در واقع، تبحّرِ بارز نخستین شعرای بازگشت در سرودن قصیده و غزل به شیوه قدما گواه آشکار دوام سنّتی ریشه دار و انس و الفت عمیق با قالب و جان شعر قدیم است وگرنه طبیعی است که هیچ شاعری، هر چند مایه ور باشد، نمی تواند در بدو امر به این درجه از تسلّط بر کلام و فنون شعری دست یابد.پس سرودن شعر به شیوه پیشینیان (که هیچ گاه یکسره متروک نشد) مورد توجه خاص شاعرانی قرار گرفت که عضو انجمن ادبی مشتاق بودند. این شاعران که پیشگامان شعر بازگشت به شمار می آیند، عبارتند از سیدمحمد شعله اصفهانی (د ۱۱۶۰ق /۱۷۴۷م )، میرسیدعلی مشتاق اصفهانی (د ۱۱۷۱ق /۱۷۵۸م ) و میرزا محمدنصیر اصفهانی (د۱۱۹۲ق / ۱۷۷۸م ).تلاش در جهت بازگشت به شیوه پیشینیان در شعر با این ۳ تن (و به ویژه با کوشش های مشتاق ) آغاز شد و به دنبال پیوستن شماری از شاعران به محفل مشتاق ، گسترش یافت و سرنوشت آینده شعر فارسی را (که مقدمات دگرگونی آن پیش تر فراهم شده بود) رقم زد.مسائل مربوط به شعر بازگشت ، یا بازگشت در شعر را می توان از دو دیدگاه (تاریخی و موضوعی ) موردبحث قرار داد.
← دیدگاه تاریخی
...
wikifeqh:
هدف آن اختلاف نظر بسیار و آراء گاه حتی به کلی متعارض است.
با این حال بیشتر نویسندگان تاریخ ادبیات ایران و صاحبنظران ادبی معاصر به گونه ای «بازگشت» را بر این دوره اطلاق کرده اند، هر چند که مرادشان از آن یکسان نیست. به احتمال قوی تعبیر «بازگشت» را نخستین بار ملک الشعرای بهار در نوشته بکار برده است.
او در سبک شناسی، پس از توصیف «انحطاط ادبی» عصر صفوی با عبارت «رستاخیز یا بازگشت» نیز از این دوره یاد کرده است. دیگران با تعبیرهای دیگری از آن یاد کرده اند، از جمله: «نهضت، نهضت جدید، نهضت شعری جدید» «نهضت ادبی». «نهضت نو در شعر فارسی» و «دورة بازگشت» در شعر و نثر، «نهضت بازگشت یا تجدید حیات ادبی» «نهضت بازگشت به سبک قدما» در توصیف مرحلة اول و «مکتب ادبی» در توصیف مرحلة دوم آن «نهضت ادبی» و «نهضت نسبتاً مهمی در شعر فارسی» در نوشته های دیگران، داوری ها و ارزشیابی های افراطی و تفریطی از کاربرد تعبیرها پیداست. برای مثال، نویسنده ای با عبارات «نهضت بزرگ ادبی» و «رنسانس ادبی » از آن یاد می کند. نویسنده مقالة «فارسی، ادبیات» در دایرة المعارف فارسی مصاحب کلمة رجعت را برای توصیف این دوره بکار می برد، آن هم نه در معنای لغوی کلمه و نه مترادف با بازگشت بلکه با باری منفی و به معنای ارتجاع و حتی تصریح می کند که این دوره را دورة «بازگشت» یا «نهضت» خوانده اند اما باید آن را دوره «رجعت» نامید. به هر حال، اختلاف نظر در انتخاب و استعمال اصطلاحات برای اطلاق بر این دوره از تفاوت تلقیهای ادبی و نیز دیدگاههای متفاوت درباره ماهیت ادبی آن حکایت می کند.
در نیمه قرن دوازدهم، تقریباً از اواخر عصر افشاریه، حرکت تازه ای در شعر فارسی آغاز شد و تنی چند از شاعران به فکر پیروی از اسلوبهای کهن شعر فارسی ـ سبک خراسانی (یا ترکستانی) و سبک عراقی ـ افتادند و این طرز را در شعر «شیوة متقدّمین» یا «طرز قدما» خواندند یا با عبارتهای دیگری از این قبیل نامیدند.
لطفعلی آذر بیگدلی که خود از پیشگامان بازگشت ادبی است، در هیچ جای آتشکدة آذر، «بازگشت ادبی» یا عبارتی نظیر آن بکار نبرده است. عین عبارتی که وی در ترجمه مشتاق اصفهانی پیشگام اصلی بازگشت ادبی در شعر، ذکر کرده این است:
«از آنکه سلسلة نظم را سالها بود که به تصرّفات نالایق متأخرین از هم گسیخته به سعی تمام و جهد مالاکلام او پیوند اصلاح یافته... و بنای نظم فصحای بلاغتْ شعارِ متقدمین را تجدید کرده». آذربیگدلی فقط از تجدید اسلوب متقدّمان، یعنی شیوة شعرای پیش از عصر صفوی، سخن به میان آورده است و از کلام او نکتة دیگری جز این استنباط نمی شود. عبدالرّزاق دُنْبُلی، در حدائق الجنان و محمود میرزا قاجار در سفینة المحمود و رضاقلیخان هدایت، در مجمع الفصحا در شرح حال مشتاق اصفهانی مطلب و نکته ای افزون بر گفتة آذربیگدلی نیاورده اند و درباره سایر شعرای بازگشت نیز فقط انشای مطلب آنها تفاوت دارد. البته رضاقلیخان در ادامة مطلبش افزوده است که طرز ادبی مشتاق و همگامان وی به مراتبِ عالیه نرسید تا این که جمعی از فضلا و فصحا در عصر قاجاریه طریقه قدما را به صورت کامل آن برگزیدند.
حرکت بازگشت از شهر اصفهان شروع شد، هر چند که در دوره استیلای افغانها و عصر انحطاط و افول پس از آن، شهر آباد اصفهان ویران شده بود و دیگر مقر حکومت و مرکز اصلی سیاست نبود و مردم آنجا، از جمله اهل علم و ادب در بلاد متعدد پراکنده شده بودند. شهرهای شیراز و کاشان و تهران پس از اصفهان به حرکت بازگشت گراییدند. شاعرانی که پیشگام حرکت نو ادبی شدند عبارت اند از سید محمد شعلة اصفهانی (متوفی 1160) و میر سیدعلی مشتاق اصفهانی و میرزا محمد نصیر اصفهانی. (متوفی 1192)
[ویکی فقه] بازگشت ادبی (ادبی). "بازگشت ادبی" به نهضتی اطلاق می شود که از نیمه ی دوم قرن دوازدهم تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری، فضای ادبی ایران را تحت تأثیر قرار داد.
"بازگشت ادبی" به نهضتی اطلاق می شود که از نیمه ی دوم قرن دوازدهم تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری، فضای ادبی ایران را تحت تأثیر قرار داد. اگرچه این نهضت در فاصله ی زمانی ۱۵۰ ساله ی خود که از پایان حکومت نادرشاه افشار تا پایان حکومت ناصرالدین شاه افشار را دربر می گیرد، در تاریخ ادبیات فارسی فصل ممتاز و ویژه ای نیست، اما به دلایلی که بعد از این خواهد آمد، در این حوزه بی تأثیر هم نبوده است.
