ارتشتار

اَرتِشتار، دومین طبقه از طبقات جامعهٔ ایران باستان. واژهٔ ارتشتار در اوستا به صورت رتشتار آمده که از دو جزء رته به معنی «گردونه» و شتار از ریشهٔ ستا به معنی «ایستادن» ساخته شده است. این نام در منابع مختلف به معنی گردونه ران، رزمندهٔ گردونه سوار، ایستنده بر گردونه و اسب سوار آمده است. این واژه در شاهنامهٔ فردوسی به صورت نیساریان آمده است. نیساریان ریشهٔ فارسی ندارد و تحریف شدهٔ واژهٔ تشتاریان و کوتاه شدهٔ کلمهٔ ارتشتاریان است.
در اوستا، جنگاوران یکی از بزرگ ترین نیروهای مزدیسنا هستند. در بندهش، در روایت آفرینش گیتی توسط اهوره مزدا و به هنگام حملهٔ اهریمن، مینوی آسمان همچون ارتشتاری به نبرد با اهریمن پرداخت و اهوره مزدا فروهرهای ارتشتاران پرهیزگار را برای رویارویی با اهریمن پیرامون باروی آسمان بگمارد. ایزدباد ــ وای ــ که ارتشتاران سالار دیگر ایزدان است، در این نبرد جامه ای گوهرنشان و سرخ بر تن دارد که لباس ارتشتاران است.
جایگاه این طبقه در میان طبقات دیگر در منابع اسلامی همواره یکسان نیست. بلعمی لشکریان را در طبقه بندی خود در مرحلهٔ اول آورده است و اشاره ای هم به روحانیان ندارد. مسعودی طبقهٔ سوم را به جنگجویان اختصاص داده، و در شاهنامهٔ کهن، ترجمهٔ غرر السیر ثعالبی نیز اولین گروهی که در جمع طبقات نام برده شده است، لشکریان هستند.
کشتن و جلوگیری از هجوم دشمن به مرز و بوم خویش از صفات ارتشتاران است و عیوبی که باید از آنها بپرهیزند، عبارت اند از: ستمکاری، آزار، پیمان شکنی، نابخشایندگی، خشونت، تکبر و خوار شمردن دیگران.