خوشحال خان ختک

خوشحال خان خَتَّک (به پشتو: خوشحال خان خټک) (۱۰۲۲–۱۱۰۰ قمری؛ ۱۶۱۳–۱۶۸۹ میلادی) معروفترین شاعر در دوران آغازین ادبیات پشتو است. وی به دو زبان پشتو و فارسی شعر می گفت.
کهدویی، محمدکاظم: خوشحال خان ختک، پشتون پارسی گوی. در: مجله «ادبیات تطبیقی» (دانشگاه شهید باهنر کرمان)»، سال دوم، دوره جدید، زمستان ۱۳۸۹ - شماره ۳. (از صفحه ۲۸۱ تا ۳۰۶).
برخی از سخنوران پیرو سبک خوشحال، و شامل شده در مکتب ادبی وی، عبارتند از: اشرف خان هجری، سکندرخان ختک، صدرخان ختک، و عبدالقادر خان ختک.
خوشحال خان در شعرهای خود پشتوها را به خاطر چنددستگی سرزنش زیادی کرده است.خوشحال خان در سدهٔ ۱۷ میلادی و در زمان امپراتوری گورکانی هند در کوهپایه های هندوکش در استان مرزی شمال غربی پاکستان امروزی زندگی می کرد. او در منطقه نوشهره به دنیا آمد.
خوش حال خان بیک فرزند شهبازخان ختک در سال ۱۰۲۲ هجری به دنیا آمد. خوش حال خان یک جنگجو و رئیس ایل ختک نیز بود. روستای خوشحال بیگ «اکوره ختک» نام دارد و ختک ها در این روستا ساکنند.خوشحالخان چندین سال در هند در قلعهٔ «رنتنهبور» زندانی بود و افراد ایل ختک موفق شدند او را از این زندان فراری بدهند و تا زمانی که به روستا خود نرسیدند اورنگ زیب از این گریز آگاه نشده بود. خوش حال خان پس از آن با تیموریان نبرد کرد، و با شاه اورنگ زیب تا زمان مرگ دشمن بود و درین گیرودار در سال ۱۱۰۰ هجری در سن ۷۸ سالگی درگذشت.

خوشحال خان خَتَک (پیشاور ۱۰۲۲ـ۱۱۰۰ق)
سردار، نویسنده و شاعر پشتوی افغانستانی. از سوی قوم خود به حکمرانی خان نشین ختک الکوره برگزیده شد. در بیشتر سال های زندگی خود در حال جنگ با قبایل گوناگون، به ویژه طرفداران دولت گورکانی، بود؛ چنان که پسرانش به ویژه بهرام نیز با وی جنگ داشتند. خوشحال خان در علوم زمانش نیز استاد بود و با علوم اسلامی، زبان و ادبیات عربی و فارسی آشنایی داشت. در اشعار خود اتحاد قبایل افغان را در برابر حکومت گورکانیان تبلیغ می کرد. موضوع اشعارش تصوف، فلسفه، تاریخ، علم دین و میهن دوستی است. وی اوزان تازه ای در شعر پشتو ساخت و با به کارگیری استعاره ها و کنایه ها شعر پشتو را به پایۀ شعر فارسی رساند و مکتب جدیدی به نام مکتب خوشحال خان پدید آورد و پدر ادب پشتو لقب گرفت. از آثارش: کلیات خوشحال خان (قندهار، ۱۳۱۷ش)؛ دستارنامه، بازنامه، به نظم پشتو؛ صِحّتُ الابدان به نظم پشتو در پزشکی؛ فرخ نامه، به نظم پشتو؛ عیار دانش، که ترجمۀ انوار سهیلی است.